Statystyczna ekspertyza

Strona główna » opracowania » prace badawcze » Statystyczna ekspertyza

rozmiar czcionki A A A

czytano 5369 razy

Bardzo często zadawać sobie można pytanie, jakimi właściwościami charakteryzuje się ekspertyza osmologiczna. Z technicznego punktu widzenia interesujące będą np.: procentowe zestawienie uzyskiwanych zgodności zapachowych, braku takich zgodności lub braków rozstrzygnięć, częstotliwość wykorzystania psów, liczba prób kontrolnych, liczba dyskwalifikacji, zależności między liczbą materiałów dowodowych a uzyskiwaną liczbą zgodności zapachowych, itp. Odpowiedzi na te i podobne pytania uzyskać można w oparciu o odpowiednio szeroką analizę praktyki, bowiem tylko ona pozwolić może na ustalenie szeregu związków i zależności występujących w ekspertyzach osmologicznych. W literaturze specjalistycznej nie znaleziono szczegółowych informacji na ten temat. Z tego też powodu autor niniejszej dysertacji zaprogramował i wykonał badania ekspertyz wykonanych przez krajowe pracownie osmologiczne. Wyniki tych badań opublikowano na łamach „Problemów Kryminalistyki”[1].

CEL BADAŃ

Celem badań było ustalenie procentowego poziomu rozstrzygnięć pozytywnych (istnieje zgodność zapachowa), rozstrzygnięć negatywnych (brak zgodności zapachowej), braku rozstrzygnięć (nie można się wypowiedzieć na temat zgodności lub jej braku oraz atrakcyjność zapachowa), uzyskiwanych w trakcie realizacji ekspertyz osmologicznych.

Oprócz wskazanego powyżej celu głównego w obszarze zainteresowania przedmiotowych badań pozostawały również inne cele cząstkowe, pozwalające m.in. na wyznaczenie przypadających średnio na ekspertyzę materiałów dowodowych i porównawczych, układów badawczych i liczby psów oraz zależności między: liczbą materiałów dowodowych a uzyskanymi rozstrzygnięciami, liczbą materiałów porównawczych a uzyskanymi rozstrzygnięciami, liczbą zastosowanych układów badawczych a liczbą prób kontrolnych wykonywanych przez psy.

MATERIAŁ I METODY

Badaniom poddano łącznie 436 ekspertyz zrealizowanych w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych k.w.p., zleconych w latach 1998-2002 przez organy procesowe (Policja – 311, prokuratury – 96, sądy – 18). Parametrami poddawanymi analizie we wszystkich ekspertyzach były następujące dane: materiały dowodowe, materiały porównawcze, średnia liczba wykorzystanych psów, przypadająca na pojedynczy układ badawczy, średnia liczba prób kontrolnych przypadająca na jednego psa, opisane przypadki dyskwalifikacji psów w trakcie badań, uzyskane zgodności zapachowe, uzyskane braki zgodności, braki rozstrzygnięć oraz układy badawcze.

Dane poddano szeregu analizom statystycznym, a w tym posłużono się następującymi estymatorami: średnia arytmetyczna, wartości maksymalne i minimalne, odchylenie standardowe, dominanty, ufność, częstość, współczynniki korelacji i regresje.

WYNIKI I DYSKUSJA

Łącznie w 436 ekspertyzach przebadano 877 materiałów dowodowych zabezpieczonych na heterogenicznych podłożach w czasie oględzin różnych miejsc zdarzeń oraz 957 materiałów porównawczych pobranych od podejrzanych (oskarżonych). Eksperci na podstawie uzyskanych wyników badań, musieli dokonać łącznie 2.019 rozstrzygnięć. W wykonanych badaniach wykazano w 345 przypadkach istnienie zgodności zapachowej między materiałami dowodowymi i porównawczymi, w 1.546 przypadkach nie ustalono istnienia takiej zgodności, a w 128 udzielenie odpowiedzi na ten temat okazało się niemożliwe.

TABELA STATYSTYCZNA
Liczba przebadanych ekspertyz	436
Liczba materiałów dowodowych - średnio na ekspertyzę	2,0
Liczba materiałów porównawczych - średnio na ekspertyzę	2,2
Liczba układów badawczych na ekspertyzę	3,6
Krotność zaangażowania psów na jedną ekspertyzę	7,4
Średnia liczba psów na pojedynczy układ badawczy	2,1
Ogólna liczba rozstrzygnięć	2019
Procent rozstrzygnięć pozytywnych (istnieje zgodność)	17%
Procent rozstrzygnięć negatywnych (brak zgodności)	77%
Procent braku rozstrzygnięć (atrakcyjność lub nie można się wypowiedzieć)	6

Podstawowe parametry statystyczne analizowanych ekspertyz – tabela 2.

Z analizy przedstawionych danych wynika kilka bardzo ważnych prawidłowości, odnoszących się do ekspertyzy osmologicznej sensu largo, a które warto jest szerzej omówić.

Po pierwsze, wbrew panującej obiegowo opinii na temat wysokiego odsetka rozstrzygnięć pozytywnych uzyskiwanych w ekspertyzach osmologicznych, warto zwrócić uwagę, że odsetek ten kształtuje się zaledwie na poziomie 17% ogólnej liczby rozstrzygnięć. Pozostałą część stanowią rozstrzygnięcia negatywne (77%) oraz przypadki, w których podanie jednoznacznego rozstrzygnięcia ze względu na uzyskane wyniki lub atrakcyjność materiałów było niemożliwe (6%). Dane te są w swej istocie zbieżne z wynikami uzyskiwanymi przez specjalistów z Centrum Ekspertyz Kryminalistycznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Moskwie[2]. Po wtóre, realizacja ekspertyz osmologicznych związana jest najczęściej z koniecznością konfrontacji dwóch materiałów dowodowych (średnia ē=2,0) z dwoma materiałami porównawczymi (ē=2,2). Korzystając natomiast z funkcji statystycznej jaką jest UFNOŚĆ można szacować z 95%-owym prawdopodobieństwem, iż średnia ekspertyza osmologiczna wiązać się będzie również z koniecznością przebadania dwóch materiałów dowodowych (2,0±0,2) i dwóch materiałów porównawczych (2,2±0,2). Dane faktyczne oraz dane szacunkowe odnoszące się do średniej liczby materiałów dowodowych i porównawczych zgodne są np. z ostatnio publikowanymi danymi podsumowującymi działalność pracowni osmologicznych[3], funkcjonujących w ramach laboratoriów kryminalistycznych Policji polskiej. Warto zwrócić uwagę, iż najczęściej w ekspertyzach będących przedmiotem badań statystycznych badaniom poddawano jeden materiał dowodowy i jeden porównawczy (dominanty 1 i 1). W omawianym kontekście ogromnie interesujące są również wartości maksymalne dotyczące zarówno materiałów dowodowych, jak i porównawczych. W jednym przypadku (ekspertyzie) odnotowano liczbę aż 14 materiałów dowodowych poddanych badaniom. Natomiast w innym aż 12 materiałów porównawczych stanowiło przedmiot badań osmologicznych. Niestety dane te nie najlepiej świadczą zarówno o technikach kryminalistyki dokonujących zabezpieczenia śladów zapachowych na miejscach zdarzeń, jak i o przedstawicielach służb dochodzeniowo-śledczych, dokonujących pobrania materiału porównawczego.

Warto również przyjrzeć się ekspertyzie osmologicznej pod kątem zaangażowania sił i środków (psów), celem jej wykonania. Średnio na pojedynczy układ badawczy (MD-MP, MP-MP lub MD-MD[4]) eksperci korzystali z pomocy dwóch psów specjalnych (ē=2,1). Najczęściej były to tylko dwa psy (dominanta 2), do rzadkości należały przypadki, w których sięgano po trzeciego psa specjalnego. Jednakże również zdarzały się przypadki, w których eksperci byli w stanie zaangażować do realizacji pojedynczego układu, aż 4 psy (wartość maksimum=4). W analizowanych ekspertyzach nie stwierdzono sytuacji, w których nie wypełniono by podstawowego warunku realizacji ekspertyzy[5] – czyli zaangażowania minimum 2 psów na układ (wartość minimalna nie była niższa niż 2). Średnio w pojedynczej ekspertyzie kontrolowano psa 3,5 razy (realizacja prób kontrolnych). Powyższy parametr świadczy o dużej odpowiedzialności, jaką eksperci przykładają do realizacji tego typu prób w ramach ekspertyzy osmologicznej. Zdaniem większości z nich, a dowodzą tego przedmiotowe badania statystyczne, do badań zaangażować można tylko sprawne narzędzie badawcze (psa), po wykluczeniu atrakcyjności badanych w szeregu zapachowym materiałów. Niestety i w tym przypadku występuje duża rozbieżność między wartościami skrajnymi (minimum=1, maksimum=6,6). Do niedawna trudno było, w kontekście niejednoznacznych postanowień obowiązującej wcześniej metodyki[6], całkowicie negatywnie ocenić wykonanie tylko jednej próby kontrolnej z psem, a takie przypadki niestety również się zdarzały. Z dzisiejszego punktu widzenia[7] wykonanie tylko jednej próby kontrolnej uznane zostałoby za przekroczenie algorytmu badań osmologicznych.

Kolejnym parametrem, któremu warto się przyjrzeć, jest liczba układów badawczych w ramach ekspertyzy. Biorąc pod uwagę aspekt czysto arytmetyczny (czyli sumowania liczby zgodności, braków zgodności oraz braków rozstrzygnięć) liczba układów powinna kształtować się na poziomie 2019. Jest ona jednak różna od liczby faktycznych układów badawczych zastosowanych w badanych ekspertyzach (1564). Skąd wobec powyższego pojawia się ta różnica? Jest ona efektem dosyć powszechnego stosowania badań selekcyjnych[8]. Na temat ewentualnych korzyści i negatywnych skutków stosowania badań selekcyjnych w ramach badań osmologicznych pisał M. Gawkowski[9] w artykule publikowanym na łamach „Problemów Kryminalistyki”. W średniej statystycznej ekspertyzie stosuje się 3,6 układu badawczego. Jako szczególnie interesujący można podać przykład zastosowania w pojedynczej ekspertyzie aż 32 układów badawczych, co biorąc pod uwagę zjawisko pamięci węchowej, po przełożeniu na czas potrzebny do zrealizowania tej ekspertyzy wiąże się z koniecznością poświęcenia na jej wykonanie od 4 do 6 miesięcy.