Nierzadko podejmowany jest temat prowadzenia hodowli psów dla potrzeb Policji. Ilekroć temat ten powraca, tylekroć nie dochodzi do ujednolicenia stanowiska w tej sprawie, czy też wypracowania jednej wspólnej formuły. Ścierają się dwa kontrastowo różne poglądy. Z jednej strony promuje się zalety, jakie mógłby przynieść proces hodowlany zmierzający do wytworzenia linii użytkowej psów o wybitnych predyspozycjach wykorzystywanych w pracy policyjnej. Z drugiej zaś strony przeciwnicy powyższych poglądów wskazują, że postęp hodowlany pod względem cech użytkowych (podejmowanie śladu, sposób i jakość tropienia, itp.) byłby niewielki i rozciągnięty w czasie (współczynnik odziedziczalności w odniesieniu do tych cech jest mniejszy niż 0,5). Dyskusjom tym, nie wydaje się być jednak końca. Na marginesie dodać tylko należy, że w ramach polskiej policji w Zakładzie Kynologii Policyjnej w Sułkowicach w przeszłości podejmowano próby prowadzenia prac hodowlanych, niestety jednak nieskuteczne.
W związku z powyższym warto byłoby Szanownym Czytelnikom przybliżyć zagadnienia wiążące się organizacją hodowli, w oparciu o doświadczenia najbardziej zaawansowanej w tym zakresie czeskiej i słowackiej policji. Psy pochodzące z policyjnych hodowli czeskich i słowackich uznawane są dziś za najbardziej przydatne w działaniach służbowych. Dla przykładu warto podać, że w czeskiej policji ok. 65-85 % psów pochodzi z własnych hodowli. Psy z czeskich i słowackich hodowli są również najbardziej poszukiwane przez ośrodki zajmujące się wykorzystaniem psów służbowych, praktycznie w całej Europie. Warto w tym miejscu odnotować jeszcze jeden fakt, iż na podstawie analizy wyników ankiety przeprowadzonej wśród siedemnastu państw członkowskich Interpolu, hodowla sama w sobie nie stanowi samodzielnego źródła pozyskiwania psów do tresury.
W trakcie jednego ze spotkań Kynologicznej Grupy Roboczej INTERPOLU (IEWGPD) przedstawiciel policji czeskiej przedstawił podstawowe informacje na temat organizacji procesu hodowlanego. Poniżej zaś przedstawione zostaną wybrane informacje pochodzące z czeskiej prezentacji.
Hodowlę psów służbowych prowadzi się w kilku niezależnych stacjach hodowlanych. Jest to warunek niezbędny, pozwalający na uniknięcie wysokiej śmiertelności szczeniąt w przypadku panującej choroby zakaźnej. Dla przykładu w Czechach, ośrodki hodowlane znajdują się w trzech miejscach, tzn. w regionie południowym (South Bohemia), północnym (North Bohemia) oraz w zachodnim (West Bohemia).
Ośrodki hodowlane powinny być zorganizowane w taki sposób, by najmłodsze szczenięta mogły przebywać razem z matkami. Szczenięta powinny również jak najszybciej zapoznać się ze zmieniającymi się warunkami środowiskowymi, m.in. deszczem, wiatrem, słońcem. Powinny zapoznać się również z różnymi bodźcami wizualnymi i dźwiękowymi, z którymi będą musiały spotykać się później w dorosłym życiu.
Personel: liczba i kwalifikacje
Personel dzieli się na część zarządzającą (kierownictwo) oraz wykonawczą (personel właściwy). Kierownictwo tworzą dyrektor ośrodka hodowlanego (funkcjonariusz policji), jego zastępca (funkcjonariusz policji) i lekarz weterynarii (pracownik cywilny).
Personel właściwy obejmuje:
- 2 hodowców psów (pracownicy cywilni), z których jeden zajmuje się matkami w okresie pierwszej połowy ciąży, natomiast drugi – matkami w drugiej połowie ciąży oraz szczeniętami do momentu osiągnięcia przez nich 8 tygodni.
- 12 instruktorów (pracownicy cywilni), którzy zajmują się hodowlą i opieką nad młodymi psami w przedziale wiekowym od 8 tygodni do 12 miesięcy. Jeden instruktor pracuje jednocześnie z 5-8 szczeniętami w różnym wieku.
Pracowników zatrudnionych przy hodowli psów powinien charakteryzować dobry stan zdrowia, powinni posiadać również następujące cechy osobowości: cierpliwość i wytrwałość. Niezbędnym jest również zdolność i umiejętność wykonywania pracy pozoranta w przypadku szkoleń obronnych.
Ilość psów i suk hodowlanych
W jednym ośrodku hodowlanym można umieścić ok. 25-30 suk oraz 50-80 szczeniąt w różnych przedziałach wiekowych. Z weterynaryjnego punktu widzenia oraz ze względu na możliwość rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, nie zaleca się zbyt wysokiego gromadzenia psów i szczeniąt w jednym ośrodku. Generalnie, psy hodowlane utrzymywane są poza ośrodkiem.
System doboru
Psy i suki do celów hodowlanych muszą charakteryzować się średnim wzrostem, ale posiadać silny kościec i wyraźnie zaznaczone cechy płciowe (Zdaniem specjalistów czeskich, psy o wysokiej postawie i zbyt wysokie suki dają potomstwo, wykazujące tendencje do opóźnionego wzrostu. Dlatego szkolenie z nimi można rozpocząć dopiero po ukończeniu pierwszego roku życia). Innym kryterium doboru materiału hodowlanego jest umaszczenia psów. W hodowli policyjnej zmierza się do posiadania psów o umaszczeniu: wilczastym, czarnym i czarnym podpalanym na brązowo. Dodatkowo, predyspozycje psów obejmują kontrolowany rozwój oznak agresji (wzbudzanie agresji u psów zaczyna się już w 4 miesiącu życia). Psy hodowlane muszą być pełne energii, posiadać zrównoważony charakter i wysoki stopień pewności siebie. Psy hodowlane nie mogą mieć żadnych wad zarówno w budowie zewnętrznej jak i w odniesieniu do cech charakteru. Toleruje się natomiast występowanie reakcji „aktywnej obrony” u psów hodowlanych na sygnał strzału.
Metody hodowlane
Główną zasadą hodowli jest właściwa selekcja zwierząt. Jest to proces, w którym dokonuje się kojarzenia par zwierząt zdrowych o najlepszych cechach zarówno użytkowych oraz budowy, przy jednoczesnej eliminacji z hodowli tych spośród nich, które wykazują wady w tym zakresie. Podczas kojarzenia w pary, stosuje się metodę hodowli „relatywnej” (względnej), w następujących stopniach: 3:4, 4:4 i 4:5. W momencie skumulowania się cech niepożądanych przechodzi się na metodę hodowli międzyrodowodowej i nie stosuje się wtedy hodowli relatywnej. Wieloletnie doświadczenie ośrodków czeskich i słowackich wskazuje na dobre wyniki uzyskiwane zaledwie z 2 do 4 rodowodów owczarków niemieckich (np.: HETEL UCKERMARK, KLODO BOXBERG, UTZ HAU SCHUTTING) oraz niektóre odgałęzienia piątego pokolenia ROLF OSNABRÜCKER LAND. Tak zwany HOCHZUCHT, tzn. rasa nowoczesna, nie okazał się dobry w przypadku hodowli na dużą skalę. U większości zwierząt pochodzących z większości tego typu hodowli, obserwowano niechęć do pracy oraz opóźniony rozwój. W przypadku zaś hodowli na szeroką skalę, nie dysponuje się odpowiednio dużą ilością czasu na przygotowanie tego typu psów do pracy.
Wybór szczeniąt
Wybór szczeniąt to bardzo ważny krok w procesie hodowlanym ze względu na dalszą ekonomiczność tresury. Pierwszy wybór jest przeprowadzany przez dyrektora ośrodka hodowlanego już na trzeci dzień po urodzeniu. Z miotu eliminuje się szczenięta słabe, tzn. te, które wykazują się szczególnymi wadami genetycznymi. Eliminuje się również pewną liczbę suk. Drugi etap selekcji jest oparty na monitoringu procesu wzrastania i rozwoju poszczególnych szczeniąt oraz nadzorowaniu tresury w różnych grupach wiekowych.
Szczenięta są badane wg następującej listy:
Lista zadań w wieku 4 miesięcy:
1. Reakcja na imię i przychodzenie (posłuszeństwo) - 5
2. Zachowanie na ulicy (przechodzenie przez grupę ludzi w różnych miejscach) - 5
3. Zachowanie po wejściu do zaciemnionego pomieszczenia (szczeniaka spuszcza się ze smyczy, ważne, aby przyzwyczajał się do różnych nawierzchni) - 5
4. Zainteresowanie aportem (dowolny przedmiot) - 5
5. Własny ślad opiekuna – świeży, długość 25 kroków (krótka smycz, tresura) - 5
Razem: 25
Lista zadań w wieku 6 miesięcy:
1. Przychodzenie i warowanie przy nodze przewodnika (dozwolona pomoc przewodnika) - 5
2. Zachowanie psa po wejściu do pomieszczenia z ludźmi (wchodzenie do piwnicy lub innego pomieszczenia w górę i w dół po schodach) - 5
3. Chodzenie przy nodze na smyczy - 5
4. Zainteresowanie aportem (dowolny przedmiot) - 5
5. Pokonanie przeszkód w pełnym biegu, przejście przez mostek na rzece w jednym kierunku (na smyczy) - 5
6. Reakcja na strzał z odległości 50 m (teren otwarty, kal. 7,65 lub 9 mm, pies jest spuszczony ze smyczy) - tak/nie
7. Świeży ślad przewodnika o dł. 50 kroków z aportem lub smakołykiem na końcu śladu - 5
8. Rozwinięcie aktywnej obrony u psa (gniew) bez gryzienia materiałów ochronnych - 5
Razem: 35
Lista zadań w wieku 9 miesięcy:
1. Przychodzenie i warowanie przy nodze przewodnika (dozwolona pomoc przewodnika) - 5
2. Pies na smyczy spaceruje na drodze z zakrętami przy nodze przewodnika, pozycje „usiądź” i „waruj” - 5
3. Aport dowolny (ciężki o wadze 250 g) - 5
4. Szczekanie na komendę (wytresowany, pies znajduje się z przodu przewodnika i jest na smyczy) - 5
5. Pozostawianie psa w pozycji „usiądź” (ok. 1 min, z przodu przewodnika, maks. 10 kroków) - 5
6. Reakcja na strzał z odległości 50 m (teren odkryty, kal. 7,65-9 mm, pies jest spuszczony ze smyczy) - tak/nie
7. Ślad przewodnika o dł. 180 kroków z dwoma załamaniami i z dwoma przedmiotami umieszczonymi na różnych podłożach, ślad 15-minutowy - 5
8. Świeży ślad przewodnika na twardej powierzchni o dł. 100 m z przedmiotem na końcu (ślad jest na twardej ścieżce polnej; można zostawić smakołyk na śladzie) - 5
9. Wytworzenie odruchu agresji u psa z gryzieniem rękawa - 10
10. Zatrzymywanie osoby – w ruchu do tyłu 5 kroków - 10
Razem: 55
Lista zadań w wieku 12-15 miesięcy:
1. Przychodzenie i warowanie przy nodze, bez pomocy przewodnika - 5
2. Zwroty w ruchu i stacjonarnie - 5
3. Pozycje „usiądź”, „waruj” (na smyczy) przy nodze przewodnika - 5
4. Szczekanie na komendę (pies na smyczy z przodu przewodnika) - 5
5. Aport dowolny (ciężki 250 g) - 5
6. Pokonanie przeszkody w jednym kierunku (na smyczy, przeszkoda na wysokości 1 m) - 5
7. Pozostawienie psa w pozycji „waruj” (ok. 3 min., z przodu przewodnika do 20 kroków) - 5
8. Reakcja na strzał w trakcie odprowadzenia psa i pozostawianie go w pozycji „waruj” (kal. 7,65-9 mm, pies spuszczony ze smyczy) tak/nie
9. Własny ślad przewodnika o dł. 380 kroków z dwoma załamaniami i dwoma przedmiotami umieszczonymi na różnych podłożach, ślad 30-minutowy - 10
10. Świeży, własny ślad przewodnika z jedną zmianą lub skrętem i z dwoma przedmiotami - 10
11. Oszczekiwanie pozoranta w terenie (pies znajduje się na długiej smyczy) - 10
12. Gładkie prowadzenie na odległość 20-25 kroków - 10
13. Zatrzymywanie osoby – w ruchu do tyłu 20-25 kroków z podniesieniem ręki - 10
Razem 85
Uwaga! Na tym etapie tresury psy są oddawane przewodnikom z różnych jednostek policyjnych. I od tego etapu rozpoczyna się właściwa tresura psów.
Ocena wartości hodowlanej psów
Ocena wartości hodowlanej psów jest podstawowym instrumentem „kontroli reakcji” w hodowli psów. Dotyczy ona psów urodzonych w ośrodkach hodowlanych w jednym roku. Ocena taka np. w roku 2000, organizowana była dla psów urodzonych w 1998 r. Psy bada się pod kątem weterynaryjnym oraz ocenia pod względem cech budowy zewnętrznej (wzrost, cechy wyróżniające, wady, itp.). Przeprowadza się również ocenę charakteru psów - będącej składową przydatności psów do realizacji zadań służbowych.
Procedura oceny charakteru, realizowana jest w następujący sposób:
* przewodnik biegnie z psem bez założonego kagańca na lince o długości 5 m i kieruje go w grupę ludzi (pozorantów),
* na polecenie instruktora, pozorant wychodzi z kryjówki, idzie spokojnie wokół psa i po oddaniu strzału atakuje psa, trzykrotnie uderza psa kijem lub prętem,
* po ataku pies jest następnie odprowadzany spokojne przez przewodnika na odległość ok. 70 m, następnie pojawia się drugi pozorant, który atakuje psa z odległości ok. 50 m.
Sposób zachowania się psów i reakcja na poszczególne bodźce w wyżej przedstawionych sytuacjach jest opisywany i oceniany w skali punktowej, łącznie z analizą cech zewnętrznych i oceny weterynaryjnej w poszczególnych miotach. Sumaryczna wartość stanowi podstawę do oceny predyspozycji psów do zadań służbowych a jednocześnie wyznacza wartość hodowlaną zastosowanych metod doboru par zwierząt do hodowli. Analiza wyników jest wykorzystywana do późniejszych planów hodowlanych.
Wskaźniki hodowlane
Zdaniem specjalistów czeskich i słowackich w odniesieniu do psów hodowanych na szeroką skalę, należy koniecznie uwzględnić następujące czynniki - wyznaczające efektywność zabiegów hodowlanych:
