Określanie wartości diagnostycznej cz. III

Na tle omawianej problematyki spotkać można w literaturze specjalistycznej również obliczenia prawdopodobieństwa przypadkowego wielokrotnego wskazania tego samego zapachu przez psa lub psy specjalne, podczas kolejnych prób identyfikacji. O zastrzeżeniach dotyczących opierania wartości diagnostycznej badań osmologicznej na tego typu wyliczeniach napisano już wcześniej. Jednak dla porządku należy je w tym miejscu przywołać. Dla przykładu można tu chociażby wskazać, iż A. Maciejewski, kryminalistyk niemiecki, podaje, że prawdopodobieństwo przypadkowego wskazania wynosi 1 do czterech tysięcy^[1]. Natomiast według danych rosyjskich do obniżenia możliwości pomyłki jak jeden do miliona należy użyć trzech psów.^[2] Z kolei T. Jezierski napisał, że „(...) prawdopodobieństwo przypadkowości pięciokrotnego wskazania tego samego zapachu przez dwa kolejne psy jest znacznie mniejsze niż jeden do tysiąca, co w przypadku testów biologicznych można uznać za udowodnienie braku przypadkowości.”^[3] W odniesieniu do omawianego zagadnienia można również szacować teoretycznie, z jakim prawdopodobieństwem wskazania poszczególnych psów odbiegają od przypadkowości, wg wzoru podanego przez Kozioła i Sutowskiego (wariancja bez powtórzeń)^[4]. Autorzy ci podają również tabelaryczne zestawienie wybranych obliczeń prawdopodobieństwa przypadkowych wskazań, w zależności od liczby stanowisk w szeregu zapachowym, liczby zapachów do rozpoznania, liczby psów oraz liczby powtórzeń. Wskazanych powyżej wyliczeń nie powinno się traktować bezkrytycznie, gdyż w zasadzie można je przeprowadzić bez konieczności wykorzystania psów w badaniach lub przed badaniami. Warto również zauważyć, że przedstawione powyżej obliczenia dotyczą zdarzeń całkowicie niezależnych, a kolejne próby w badaniach, biorąc np. pod uwagę chociażby pamięć węchową psów, za takowe uznać niestety nie można.

Rozpatrując szerzej zagadnienie wartości diagnostycznej należy bezwzględnie przypomnieć dwa pojęcia błędów psa: wskazania fałszywie pozytywne – gdy pies wskazuje próbkę zapachową od innej osoby niż powinien oraz wskazania fałszywie negatywne – gdy pies nie wskazuje próbki zapachowej, którą powinien wskazywać (brak wskazań). Trzeci rodzaj wskazań stanowią wskazania pozytywne poprawne. Jako osobną kategorię można byłoby np. uwzględniać wahania psów podczas wskazywania (wskazania niepewne).

Odsetek wskazań prawidłowych i proporcje w odsetku obu rodzajów błędów mają różne konsekwencje dla różnych rodzajów detekcji. Przykładowo, w wyszukiwaniu zapachów narkotyków, materiałów wybuchowych, czy zwłok przez psy, ważniejszy jest możliwie jak najwyższy odsetek wskazań prawidłowych, zaś wskazania fałszywie pozytywne mają relatywnie mniejsze konsekwencje. Z kolei w identyfikacji osmologicznej osób na użytek procesu karnego, może być akceptowany nieco niższy odsetek wskazań pozytywnych poprawnych, natomiast żąda się, aby odsetek wskazań fałszywie pozytywnych był bliski zera.

Przykładową ocenę przydatności dwóch metod dla różnego rodzaju detekcji przedstawia poniższa tabela:

Rycina. Przykładowe porównanie dwóch metod badawczych,  autor.

W metodzie I stosunek wskazań pozytywnych poprawnych do fałszywie pozytywnych równy jest 90/8 - czyli 11,25, zaś w metodzie II wynosi 40/1 - czyli 40. W odniesieniu do psów metoda I będzie znacznie lepsza dla wyszukiwania np. zapachów narkotyków, zwłok, itp., natomiast metoda II będzie lepsza dla identyfikacji sprawców na podstawie śladów zapachowych.

W badaniach osmologicznych wnioskowanie odnośnie prawidłowych i fałszywych wskazań psów z uwzględnieniem prób kontrolnych należy przeprowadzać w dwóch kontekstach: gdy zapach podawany psu na starcie zgodny jest z jednym z zapachów umieszczonych w szeregu zapachowym i gdy zapach podawany psu na starcie różny jest od zapachów umieszczonych w szeregu. 

Ciąg dalszy w części IV ...

wartość diagnostyczna